“Boer zoekt vrouw. En ze heet Moeder Aarde.” Met deze zin eindigde dichter Alexis de Roode zijn poëtische samenvatting van de werkconferentie ‘Eigentijds Eigendom van Grond’ die plaatsvond op 4 oktober. Daarmee werd ook gelijk een nieuw platform gelanceerd.
Als jonge boer is het bijna onmogelijk om aan land te komen. Grondprijzen zijn niet meer in verhouding tot wat je er als boer mee kunt verdienen. Daarnaast degraderen onze bodems, en loopt het platteland leeg en de biodiversiteit terug. Op 4 oktober organiseerde het Kadaster een werkconferentie om kwesties gerelateerd aan eigendom van grond en de waarde(n) van grond vanuit verschillende perspectieven te bespreken. Ook werd er gedebatteerd over nieuwe manieren om grondeigendom, publiek én privaat, te organiseren, en wat er valt te leren van vernieuwende initiatieven. Voedsel Anders was erbij en sprak mee.
Grond – geld – maatschappij
De werkconferentie was het afscheidskadootje van Jan van Rheenen (Landinrichting Kadaster), die er samen met Jos Verheul (Bewust Bodemgebruik) het nieuwe Platform Eigentijds Eigendom van Grond lanceerde. Middels interactief theater verbeeldden Ariëlle Brouwer en Harry Piekema de dilemma’s die er in een huishouden de kop op kunnen steken als er een stuk land wordt geërfd. Ineens blijkt grond ook een sociale en emotionele betekenis te hebben voor degenen die erop leven en werken.
In workshops werd ingegaan op de relatie grond-geld-maatschappij. In een workshop over de ontwikkelingen op Europees gebied vertelde Sylvia Kay van het Transnational Institute en Voedsel Anders dat 75% van de boeren in Europa maar 11% van de landbouwgrond bezitten (en 52% van de landbouwgrond in handen is van slechts 3% van de boeren) als gevolg van landconcentratie, landroof, speculatie en verlies van agrarisch land. Recent nam het Europees Parlement een baanbrekende resolutie aan over landconcentratie en het vergemakkelijken van de toegang tot land voor boeren. Het is nu zaak dat de Europese Commissie dit goed oppakt.
Goed rentmeesterschap
In een workshop over vernieuwende initiatieven stelde Godelieve Wijffels van Stichting IJssellandschap, sinds 1267 beheerder en ontwikkelaar van landgoederen, boerderijen en huizen rondom Deventer: “Wij investeren in de materiële én de immateriële waarde van grond; dus ook in de kwaliteit van bodem en water, werkgelegenheid, recreatie en zorg voor de gemeenschap.” Een van de pijlers van het werk van Stichting IJssellandschap is volharding en continuïteit, en dat laatste, stelde Wijffels, “verplicht ons tot goed rentmeesterschap”. Daarbij refereerde zij aan de vier rendementen van de organistatie Commonland (inspiratie, sociaal kapitaal, natuurlijk kapitaal en financieel kapitaal), die de Stichting als leidraad gebruikt voor hun werk om ruimte creëren voor innovatie, gericht op natuur, duurzame landbouw, ondernemerschap en recreatie ten behoeve van de inwoners van stad èn land.
Bundle of rights
In de loop van de eeuwen hebben verschillende allocatiesystemen voor de toewijzing van grond meer of minder aandacht gekregen, stelde Bas van Bavel (Professor Transitie aan de Universiteit van Utrecht) in zijn slotlezing. Voorbeelden van zulke ‘systemen’ zijn families, verenigingen, coöperaties, de staat en de markt. Vandaag de dag wordt grond, arbeid en kapitaal vrijwel volledig toegewezen via de markt, met alle problemen van dien. Wellicht zouden ook de andere allocatiesystemen meer aandacht verdienen, opperde de Van Bavel, en in de loop van de tijd is dat ook altijd gebeurd. Als antwoord op een vraag uit het publiek wat er moet gebeuren om ook nu weer het tij te keren, stelde hij: “Het antwoord op die vraag zit alleen, en daarvoor biedt de geschiedenis inspiratie, in een hele brede beweging van mensen van allerlei pluimage die samen werken aan oplossingen”.
Van Bavel introduceerde ook het begrip ‘bundle of rights’, waarin uitgegaan wordt van verschillende rechten op grond zoals het recht van eigendom, gebruik, beheer, uitsluiting.
Daarop aansluitend, vertelde Hanny van Geel van Voedsel Anders vervolgens dat binnen La Via Campesina, een sociale beweging van kleinschalige duurzame boeren, de discussie meestal niet gaat om het bezit van de grond, maar wel om het recht tot de toegang tot de grond, ofwel ‘access to land’. Van Geel: “In de ontmoetingen met La Via Campesina-collega’s heb ik gezien en gehoord welk spanningsveld deze ‘grondrechten’ dagelijks in de wereld veroorzaken.” La Via Campesina streeft naar voedselsoevereiniteit, en kiest voor agroecologie om dat te bereiken. “Land wordt in agroecologie intensief, maar wel duurzaam gebruikt en beheerd. Er is geen strikt onderscheid tussen landbouw en natuur”, legde Hanny van Geel uit. Land wordt daarbij ook beschouwd in zijn sociale functie, voegde ze daaraan toe: verbindend tussen mensen onderling en verbindend tussen mensen en de natuur.
Marktwerking en de pachtprijs
Hanny van Geel verhaalde dat land voor boeren in Nederland altijd een relatief veilige investering is geweest. Het kon worden gebruikt als onderpand voor leningen, gaf stabiele inkomens uit pacht en rente, en grondbezit gaf prestige.
Ruim 40% van de grond die boeren vandaag de dag in Nederland gebruiken is echter niet in eigendom, maar wordt gepacht. Met de aanpassing van de pachtwet in 2007 werd de pachtbescherming voor de boer, die eerst een uitzonderingspositie kreeg, losgelaten en sindsdien is het pachten van grond steeds duurder.
Overeenkomstig met Van Bavel’s uiteenzetting, ging Hanny in op de gevolgen van de marktwerking op de pachtprijs: “Er is vaak geen verbinding meer tussen sociale en ecologische aspecten – alleen, of vooral, de maximale winst telt nog”.
Volgens Hanny van Geel kunnen we een antwoord op de vele problemen gerelateerd aan grondeigendom vooral (her)vinden in een inclusieve benadering van de grond als onderdeel van een groter systeem. “Vandaag hebben we weer een stukje van deze nieuwe houding in de grondverf gezet”, sloot ze af.
- De presentatie van Sylvia Kay over ontwikkelingen in Europa
- De volledige lezing van Hanny van Geel over een inclusieve grondbenadering
- Een terugblik op de conferentie door Het Kadaster
Tijdens de werkconferentie werd het nieuwe platform Eigentijds Eigendom van Grond gelanceerd. Voedsel Anders zal zich aan dit platform blijven verbinden.
Door Janneke Bruil