Onderstaand stuk is een reactie op het verhaal “De anti-armoe-aubergine” op de Volkskrant-website van 15 mei 2016 en in Sir Edmund van 8 mei 2016.
Gentech is niet de oplossing voor kleine boeren,
agro-ecologie wel
Hidde Boersma stelde onlangs een interessante vraag in de ‘Sir Edmund’. Kan gentech kleine boeren van dienst zijn? Als hij zich met iets meer openheid in de materie verdiept had zou hij zelf het antwoord kunnen geven. Nee, gentech is niet de steen der wijzen en ook niet de oplossing voor problemen waar boeren mee kampen. Gelukkig zijn er andere systemen van landbouw die wel op duurzame wijze de productie verhogen.
De mooie BT-Brinjal, de aubergines waar het artikel over gaat, wordt sinds twee jaar bij een aantal boeren in Bangladesh getest. De proef is net het derde jaar ingegaan. Wetenschappelijke rapporten over dit experiment zijn er nog niet, laat staan door collega wetenschappers gecontroleerde publicaties in wetenschappelijke tijdschriften. Naar aanleiding van de premature claims over succes door de ontwikkelaar heeft de organisatie Ubinig in Bangladesh bericht over mislukkingen van de proef bij een deel van de boeren. Zij melden dat de meeste boeren die aan de eerste twee jaar experimenteren hebben meegedaan inmiddels zijn afgehaakt. Dat wordt weer bestreden door voorstanders, maar zonder onafhankelijk en meerjarig onderzoek naar de resultaten kan je met goed fatsoen geen successen claimen.
Om dan al zo triomfantelijk feiten te presenteren is geen gangbare wetenschappelijke en ook geen journalistieke praktijk. Dat is eerder een terrein van de Public Relations. De wijze waarop de Volkskrant de stellingen in mooie plaatjes als feiten presenteert lijkt meer op propaganda dan op wetenschap.
Nieuw is het artikel niet. Eerder verschenen in Engeland vergelijkbare berichten van gentech promotor Mark Lynas. Dat er een groot financieel belang is bij het project mede omdat het samen met een soortgelijk initiatief in de Filippijnen gefinancierd wordt met 4,8 miljoen dollar van US Aid had ook wel even gemeld mogen worden. De organisatoren zijn gebaat bij goede sier met dit project en nodigen graag belangstellende journalisten voor een promotie bezoek. Prachtig, maar dat soort informatie mag wel met enige voorzichtigheid behandeld worden.
Boersma schildert mensen die vragen durven te stellen liever af als verwende westerlingen die arme boeren in de derde wereld geen goede opbrengst gunnen. Vreemd, want de kritiek komt in de eerste plaats uit Bangladesh zelf. Teken aan de wand zou ook moeten zijn dat deze gentech aubergine in buurland India na een stevige maatschappelijke discussie is verboden. Boersma lijkt dan ook nogal selectief om te gaan met informatie. Zo komt zijn journalistieke filmproject Wellfed.nl bij voorbaat in een bijzonder gekleurd hoekje te staan. Bijzonder dat de Volkskrant daar zo enthousiast partner in is.
Luchtigjes pretendeert de auteur dat de wetenschap aan zijn kant staat. Gentech zou onder wetenschappers niet omstreden zijn. Dat fabeltje wordt graag geponeerd door de voorstanders van deze techniek, maar de werkelijkheid is anders. De claims waren aanleiding voor 300 wetenschappers om een verklaring te publiceren met de titel “Geen wetenschappelijke consensus over GGO veiligheid”, die in januari 2015 werd gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Environmental Sciences Europe.
Ook ‘The letter from America’ zou ons aan het denken moeten zetten. Deze brief van experts uit de VS die Europa waarschuwen om niet het doodlopende gentech pad in te slaan waarschuwt voor de inzet van genetisch gemodificeerd voedsel en is inmiddels ondertekend door een gigantisch aantal mensen, waaronder ook eminente wetenschappers.
Het zijn zeker niet alleen ‘de westerlingen’ die bezwaar maken tegen de gentech gewassen. Overal in de wereld verzetten bewegingen van kleine boeren en bezorgde consumenten zich tegen deze techniek vanwege het gebrek aan successen, onvoldoende duidelijkheid over veiligheid voor milieu en gezondheid, en de afhankelijkheid van grote bedrijven en instituten die deze techniek met zich meebrengt.
Gentech heeft de landbouw tot op heden vooral extra problemen gebracht, geen oplossingen. Geen hogere opbrengsten, geen tolerantie tegen droogte, geen betere gewassen. Wel vooral veel meer gif. Twee derde van het areaal aan gentechplanten in de wereld bestaat uit gewassen die resistent zijn gemaakt tegen onkruidbestrijdingsmiddelen. Een slimme en beperkte dosis gif zou het onkruid er op die manier onder houden. De werkelijkheid is anders. De onkruiden pasten zich aan en het gifgebruik is enorm toegenomen.
Ook de techniek die bij het andere deel van de gentechgewassen wordt ingezet faalt: het inbouwen vangenen uit bacteriën waardoor mais of katoen zelf gif gaan produceren levert vooral grote schade aan de biodiversiteit op. De ervaringen met mais en katoen leren dat het een paar jaar lijkt te werken, waarna de schadelijke insecten zich aanpassen en resistent worden. Waarna de boer opnieuw extra moet spuiten en de mooie beloftes ondanks het dure zaaigoed niet waargemaakt worden. Doordat de planten zelf ook gif produceren zijn ze extra schadelijk voor de biodiversiteit. Het ligt voor de hand dat de BT-aubergine eenzelfde route gaat bewandelen.
Bovendien blijken de gemanipuleerde planten zwakker dan de natuurlijke soortgenoten. Zo verloren veel katoenboeren in de Punjab vorig jaar een groot deel van hun oogst. Boeren in Burkina Faso kwamen tot de ontdekking dat de gemodificeerde katoen van inferieure kwaliteit was. Burkina stopte met de GM techniek en de boeren eisen in een rechtszaak $ 84 miljoen schadevergoeding van Monsanto voor de gederfde inkomsten.
De eenzijdige gentech propaganda in het artikel is de Volkskrant onwaardig: breng liever wat meer wetenschap terug in de krant. De simplistische benadering doet geen recht aan de complexiteit van de werkelijkheid. Gentech is geen steen der wijzen, maar eerder een vervolgstap op de doodlopende weg van de ‘groene revolutie’: de filosofie die de oorlog verklaarde aan de natuur en dacht dat je de bodem kon reduceren tot een substraat en dat je met een paar chemicaliën in de vorm van kunstmest alles kon sturen. Daar nog met kunstgrepen verzwakte en verminkte planten aan toevoegen maakt het alleen nog maar erger. Miljoenen jaren evolutie is geen dom geknutsel met allerlei weeffouten die wetenschappers met een beetje knippen en plakken van genen even kunnen verbeteren. De werkelijkheid is vele malen complexer en de benadering van de gentech promotors is een gevaarlijke zelfoverschatting.
Die benadering ontkent volledig de problemen waar de grootschalige landbouw vandaag de dag mee kampt: teruglopende bodemvruchtbaarheid, schrikbarende afname van biodiversiteit, boeren die bijna altijd afhankelijk zijn van gepatenteerde zaden die geproduceerd worden door de leveranciers van chemicaliën en bovendien volledige afhankelijkheid van fossiele brandstof voor zowel bewerking en transport als voor productie van kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Dat landbouwsysteem draagt in belangrijke mate bij aan het klimaatprobleem en is onhoudbaar geworden.
Gelukkig is er een andere weg, die vrede sluit en samenwerkt met de natuur. Waarbij boeren hun waardigheid en onafhankelijkheid terugkrijgen, opbrengsten stijgen en de bodems herstellen. Deze aanpak maakt gebruik van slimme oude en supermoderne technieken, waarbij boeren en wetenschapper kennis delen en samen onderzoeken in gang zetten. Dat systeem is de agro-ecologie, waar miljoenen kleine boeren met eenvoudige en toegankelijke aanpassingen in bedrijfsmanagement grote verbeteringen in productiviteit en duurzaamheid bereiken. Zonder input van dure zaden en chemicaliën, zonder afhankelijkheid van grote bedrijven.
Tjerk Dalhuisen,
Kernteam Voedsel Anders,
18 mei 2016